شعبانی, امير (2007) رعايت اخلاق در نگارش مقالات علمی. مجله روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران, 13 (2). pp. 87-88. ISSN 1735-4315
|
Text
ijpcp-v13n2p87-fa.pdf Download (133kB) | Preview |
Abstract
”اخلاق“ هميشه واژه‌ای مثبت تلقی می‌شود و برای اثبات مطلوب‌بودنش نياز به تلاش بيشتری نيست. با وجود اجماع بر بديهی‌بودن و زيبايی رعايت جزئيات اخلاقی، آگاه‌بودن بر اين جزئيات نيازمند آموختن است و گاه رعايت آنها با وجود آموختن و کسب آگاهی کافی، آسان نيست. در زمينه رعايت نکات اخلاقی در پژوهش، منابع بی‌شمار و دستورالعمل‌ها و بيانيه‌های متعددی منتشر شده، اما به مسايل اخلاقی مرتبط با نگارش مقالات علمی، دست‌کم در کشور ما، کمتر پرداخته شده است. اکنون که رشد کمّی توليد علم و نگارش مقالات علمی در ايران شتاب بيشتری گرفته است، موضوع رعايت نکات اخلاقی مرتبط با نگارش، بيش از پيش دست‌اندرکاران اين حوزه و به‌ويژه مجلات علمی را به خود جلب می‌کند. همان‌گونه که پيشتر گفته شد (شعبانی، 1385)، مديريت و داوران همتای مجلات علمی کشور می‌بايد انرژی زيادی در جهت غربال مقالات با کيفيت صرف کنند و در واقع يکی از موارد مهم سياهه ارزيابی کيفيت مقالات، رعايت نکات اخلاق نگارش (ابوالحسنی، 1381؛ گادلی1 و جفرسون2، 2003) است. در اينجا به نکاتی از اين دست اشاره می‌شود، با اين اميد که دريچه‌ای برای اظهار نظر و نقد وضعيت موجود از جانب استادان و صاحب‌نظران اين حوزه گشوده شود. يکی از ويژگی‌های مهمی که مجلات علمی در تلاش برای حفظ يا ارتقای آن هستند، ”اعتماد مخاطبين“ است. اين اعتماد با نشان‌دادن پايبندی مجله به رعايت مقررات خود و در اين راستا، ملزم نمودن نويسندگان به رعايت نکات اخلاقی مرتبط با ارايه و نشر مقالات متبلور می‌شود. يکی از اين نکات، دقت در درج نام افرادی است که شايسته قرارگرفتن در فهرست نويسندگان يک مقاله می‌باشند. تنها نام پژوهشگرانی بايد در صفحه اول مقاله ذکر شود که در تهيه مقاله مشارکت کرده و وظيفه اصلی را به‌عهده گرفته‌اند؛ ترتيب نام آنها نيز بايد بر اساس ميزان مشارکت آنها در تدوين و اجرای پژوهش باشد (ابوالحسنی، 1381). بر اين اساس، دو نوع درج غير اخلاقی نام نويسنده مقاله که در صورت آشکارشدن، به سلب اعتماد خواننده می‌انجامد تعريف شده است: نويسنده شبح3 و نويسنده ميهمان4 (گادلی و جفرسون، 2003). نام نويسنده شبح در مقاله آورده نمی‌شود. او ممکن است کارمند شرکتی باشد که تأمين‌کننده بودجه پژوهش بوده و يا فردی باشد که توسط مجريان طرح پژوهشی به‌خدمت گرفته شده است. نويسنده ميهمان يک فرد صاحب‌نظر يا برجسته علمی و در مواردی يک فرد بانفوذ است که قرارگرفتن نامش در فهرست نويسندگان می‌تواند ارزش مقاله را در چشم داوران، ويراستاران يا سردبير يک مجله افزايش دهد و يا به شکلی شانس چاپ‌شدن آن را زياد کند. برای مقابله با اين موارد، برخی مجلات از نويسنده مسئول مقاله می‌خواهند که کار انجام‌شده به‌وسيله هر يک از نويسندگان مقاله را بازگو کند. به‌جز رعايت موارد فوق، نويسندگان نبايد يک مقاله را به‌طور هم‌زمان به چند مجله برای ارزيابی و چاپ ارسال نمايند و نيز نبايد با تغيير عنوان مقاله، جابجايی نام‌های نويسندگان، و يا ايجاد تغييراتی در متن، مقاله‌هايی با يافته‌های مشابه را در دو مجله مختلف به‌چاپ برسانند (ابوالحسنی، 1381). اين حتی در مورد چاپ مجدد مقالات فارسی ايرانی در مجلات انگليسی‌زبان نيز صدق می‌کند، به‌ويژه در مورد چاپ دوباره مقالات مجلاتی که با گرفتن امضای نويسنده مسئول، حق چاپ مقاله را برای خود محفوظ می‌دارند. در اين موارد، برای چاپ مقاله در مجله دوم، نويسنده می‌بايد رضايت سردبير مجله اول را به‌دست آورد، موضوع را به اطلاع سردبير مجله دوم برساند، و در تجديد چاپ، وجود نسخه پيشين را با آدرس مربوطه به اطلاع خوانندگان برساند. البته اين قواعد در مورد همه نشريات صدق نمی‌کند و برخی از آنها حاضرند مقالات مجلات ديگر را به‌ويژه اگر به زبان ديگری چاپ شده باشند، تجديد چاپ نمايند. اقدام غيراخلاقی ديگر، اشاره‌نکردن به نام افرادی که به نوعی در اجرای پژوهش يا نگارش مقاله کمک کرده‌اند، يا نياوردن نام مؤسسه يا سازمان تأمين‌کننده بودجه پژوهش در بخش سپاسگزاری مقاله می‌باشد. فرهوديان و همکاران (1385) با بررسی مقالات روانپزشکی 30 سال اخير ايران، نشان دادند که حدود 92 درصد مقالات به منبع حمايت مالی خود اشاره نکرده‌اند که در نوع خود در خور تأمل است. به‌نظر می‌رسد عدم رعايت قواعد اخلاقی هميشه آگاهانه صورت نمی‌گيرد؛ يکی از نويسندگان يک مقاله پذيرش‌شده در مجله روانپزشکی و روانشناسی بالينی ايران، هنگام آماده‌سازی و ويراستاری نهايی مقاله توسط مجله، به اطلاع دفتر مجله رساند که مقاله‌اش را پيش از اين به چند نشريه ديگر نيز فرستاده است تا هر يک زودتر به او پذيرش دادند از امتياز آن برای پايان‌نامه‌اش بهره‌گيرد! او درخواست نمود که تغييراتی در ظاهر مقاله‌اش ايجاد کند تا کسی متوجه يکسان‌بودن دو مقاله نشود! اينها مواردی از نقض آشکار قواعد بودند، ولی نقض اصول اخلاقی همواره بدين روشنی نيست. بسياری از نويسندگان کم‌تجربه ناآگاهانه با برداشت متن نوشته ديگران، دست به سرقت علمی1 می‌زنند. سرقت علمی تنها استفاده بدون اجازه از ايده‌های ديگران يا برداشت مطلبی بدون ذکر منبع آن نيست. افرادی که متنی را از مقاله يا کتابی، بدون تغيير وارد متن منسوب به خود می‌کنند و حتی منبع آن را نيز می‌نويسند، تنها در صورتی سرقت علمی نکرده‌اند که متن مذکور را داخل گيومه نمايش داده باشند. به اين ترتيب رعايت نکات اخلاقی در نگارش متون علمی دارای ظرايف متعددی است و البته در اين نوشته به موارد غيراخلاقی بديهی، مانند داده‌سازی يا مقاله‌سازی (بدون انجام پژوهش واقعی) پرداخته نشد که آن نيز در جای خود قابل تأمل است. به‌جز نويسندگی، داوری مقالات علمی نيز مستلزم رعايت نکات اخلاقی است که برای مطالعه روش گام‌به‌گام آن و نيز مطالعه سوء‌رفتارهای مرتبط، می‌توان به واگر2، گادلی و جفرسون (2002) و گادلی و جفرسون (2003) مراجعه نمود. اميد است استادان محترم دانشگاه‌ها در کنار آموزش اخلاق پژوهش، در زمينه آموزش اخلاق نگارش نيز بيش از پيش دانشجويان را بهره‌مند سازند.
| Item Type: | Article |
|---|---|
| Subjects: | R Medicine > RC Internal medicine > RC0321 Neuroscience. Biological psychiatry. Neuropsychiatry |
| Divisions: | Other Journal > Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology |
| Depositing User: | سمیه باغبانی |
| Date Deposited: | 27 Nov 2014 15:13 |
| Last Modified: | 27 Nov 2014 15:13 |
| URI: | http://eprints.bpums.ac.ir/id/eprint/1901 |
Actions (login required)
 |
View Item |
